04 mei 2025, door MorpurgoMedia.nl

Hoe ver mag iemand gaan met het uiten van een mening voordat een groep, persoon of overheid zich gekwetst voelt? Moet daar altijd rekening mee worden gehouden? En wat blijft er over van die mening als groepsdruk of zelfs dreiging meespeelt? Is het dan nog een eigen overtuiging of die van een ander een groep of overheid die wordt opgelegd? En wie is iemand nog zonder een eigen mening?

Deze vragen klinken luider naarmate er weer een 4 mei nadert — de dag waarop in Nederland traditioneel de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog worden herdacht. Oorspronkelijk bedoeld voor de Nederlandse oorlogsslachtoffers van 1940–1945, is de invulling inmiddels verruimd. Sinds 1961 worden ook slachtoffers herdacht van latere oorlogen en vredesmissies waarbij Nederland betrokken was. Toch roept die verbreding steeds meer discussie op.

Voor veel mensen blijft 4 mei verbonden met één oorlog — de Tweede Wereldoorlog — en met familieleden die slachtoffer zijn geworden van vervolging, deportatie en vernietiging in onder andere Sobibor en Auschwitz. Op bijvoorbeeld het Joods Monument, via joodsmonument.nl, is te zien hoeveel families een onherstelbaar verlies hebben geleden. Namen, data, leeftijden — achter elk staat een leven dat abrupt eindigde.

En dat verlies gold niet alleen in Europa. In Nederlands-Indië, een toenmalige kolonie van Nederland, belandden burgers en militairen in Japanse interneringskampen. De herdenking voor hen vindt plaats op 15 augustus - kort na het bombardement op Hiroshima en Nagasaki - de dag waarop Japan capituleerde in 1945 en de oorlog in Azië eindigde. Ook dat verdriet is diep, en onvergelijkbaar met ander leed. Maar dát is juist waarom het zijn eigen plek verdient.

Het samenvoegen van herdenkingen voor verschillende oorlogen op één dag kan de specifieke betekenis van 4 mei doen vervagen. Want hoewel latere conflicten ook slachtoffers hebben geëist — onder militairen, burgers en hulpverleners — zijn die vaak het gevolg van politieke keuzes en vrijwillige uitzendingen. Dat maakt ze wezenlijk anders dan de slachtoffers van vervolging, genocide en bezetting in de Tweede Wereldoorlog.

Iedere oorlog kent eigen verhalen, eigen context en eigen wonden. En juist daarom is het belangrijk om onderscheid te blijven maken. Eén herdenkingsdag per oorlog biedt ruimte voor respect, nuance en verdieping — in plaats van een overkoepelende stilte waarin niemand zich echt gezien voelt.

Niemand mag vergeten worden. Maar niemand mag ook verdwijnen in een grijze, gedeelde stilte. 4 mei is van en voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Voor andere oorlogen, hoe pijnlijk ook, bestaan of moeten andere momenten gecreëerd worden.

En dat is geen uitsluiting — dat is erkenning.

Geniet van elkaar en het leven.

Eljo Morpurgo